Образованието во РСМ наместо напредок бележи назадување, забелешки има и од ЕУ

Северна Македонија има постигнато ограничен напредок во областа на образованието, земјата ги нема спроведено повеќето препораки на Европската комисија од 2020 година. Додека од МОН велат дека иницирале многу реформи, експертите предупредуваат дека образованието кај нас е запоставено многу. Потребни се итни реформи во основното образование, треба многу да се работи на условите во средното образование. Дополнителен проблем е фактот што оценување на високото образование во Северна Македонија, од релевантни светски организации, не е спроведена од 2016 година, пишува Порталб.мк.

 

Од Шефкије Аласани

Македонија беше критикувана во Годишниот извештај на Европската комисија, кој напредокот во областа на образованието и културата го оцени како ограничен.

„Во однос на образованието и културата, Северна Македонија е умерено подготвена. Во периодот на известување е постигнат ограничен напредок, земајќи ја предвид ситуацијата со КОВИД-19 која длабоко влијаеше на образовниот систем. Презентацијата на целите и индикаторите за сеопфатната стратегија за образование 2018-2025 година напредува полека, исто како и имплементацијата на соодветен систем за следење“, се нагласува во Извештајот за напредокот.

Министерството за образование и наука (МОН) стагнацијата на реформите во областа на образованието ја оправдува со компликациите што ги создаде глобалната пандемија КОВИД 19.

„Избувнувањето на пандемијата „Ковид 19“ создаде предизвици во функционирањето на сите системи, вклучително и образованието. Во тој период приоритет беше да се овозможи напредок на воспитно – образовниот процес преку организирање онлајн настава, со цел да се намалат последиците во однос на знаењето на учениците, односно реализацијата и совладувањето на сите наставни материјали кои се нудат во текот на учебната година. Сега образовниот систем е прилагоден на вонредните околности“, велат од МОН за Порталб.мк.

Од Министерството за образование и наука велат дека имаат конкретни стратегии за образованието 2018-2025 година, нова програма за работа, но и иницирани се низа реформи кои ќе се интензивираат во наредниот период. Во извештајот за напредокот беше забележано дека препораките на ЕК дадени на Македонија во 2020 година се делумно исполнети, така што повеќето од нив повторно се препорачуваат да се спроведат во текот на 2022 година.

• Спроведување на стратешката рамка за образование и особено целите за предучилишно образование и реформата на стручното образование и обука (СОО);
• Да се подобри поддршката за обука и професионален развој на наставниците и да се обезбеди ефективен процес на евалуација;
• Да се ​​подобри пристапот до квалитетно образование за сите, особено децата со попреченост и децата од ромските заедници и да се зголеми уписот во предучилишното образование.

И покрај забелешката дека земјава треба да обезбеди поголема поддршка за стручниот кадар во образование од МОН велат дека постојано се работи во оваа насока.

„Во таа насока, во изминатите 4 години платите на наставниците се зголемија во просек за 4 илјади денари, континуирано се обезбедуваат обуки токму поради тоа што во основното образование почнаа промените со кои прво треба да се запознаат наставниците. Објавени се повици за унапредување во звањето ментор, каде сите наставници кои се пријавиле и ги исполнувале условите, го искористиле ова право и ја добиле титулата наставник-ментор. Исто така, на иницијатива на МОН, Владата предложи измени на Законот за наставници и стручни соработници во основните и средните училишта, кој е во собраниска процедура, но за жал дискусијата е блокирана од дел од пратениците, иако целта е да се зголеми минималната плата за да се овозможи континуирано зголемување на платите, исплата на додатоци на плата кои во изминатиот период не биле исплатени бидејќи не постоела законска основа. Законот предвидува и трансформација на работниот однос на неопределено време на сите вработени кои во моментот се ангажирани со договор на определено време, како и континуирана поддршка и кариерно напредување на наставниците“, информираат од МОН.

Сепак, има наставници кои не се согласуваат со тврдењата на МОН дека се прави доволно за поддршка на наставниците. За време на тематска тркалезна маса „Дигитални книги во нашите училишта“, во организација на граѓанскиот сектор во Струга, наставниците рекоа дека се многу малку информирани во координирана форма од МОН за концептот на дигитализација и за конкретната реформа што ја планира оваа институција. Најголем дел од информациите ги добивале преку медиумите во земјава, а не официјално од институциите. 

Реформите во основното образование се повеќе од неопходни и итни

Експертот и истражувач на образовните прашања, Артан Лимани, оценува дека образовниот систем, оставен во последниот ред на државните приоритети, со пандемијата не само што падна на колена, туку и целосно се распадна.

„Правилното образование остана катализатор за промени во политиката, економијата, општеството, технологијата, екологијата и пошироко. За жал, во Северна Македонија школувањето е останато во викторијанско време. Додека развиените земји предизвиците ги претвораат во можности за развој, во нашата држава тоа не само што не се случува туку воопшто не се зборува за развојна стратегија. Пандемијата го стави целосно образовниот систем во стапица, која што самиот систем ја создаваше во тек на годините. Со тоа што не се ангажираше навреме  да иницира комбинирано учење (онлајн и физичко), неподготвениот систем падна во сопствената замка“, рече за Порталб.мк, универзитетскиот професор Артан Лимани.

Според Лимани, основното образование е најважниот елемент во раниот детски развој, така што пристапот до основното образование ќе треба да се фокусира на воспоставување нови постулати за едукација на дигиталната генерација за работни места кои сè уште не постојат или не се создадени.

„Во глобален контекст, според Еспосито и Це, 65 % од децата кои се сега во основно училиште ќе прават нешто што сè уште не постои. Студијата од 2017 година, спроведена од платформата Upwork, покажува дека луѓето кои работат од дома за една компанија цела година, а следната година за друга компанија, наскоро ќе го сочинуваат мнозинството вработени во САД. Како резултат на тоа, Еспосито и Це сугерираат дека филозофијата на школувањето треба да се заснова на:

1. Кодирање или дигитална оспособување;
2. Комуникација или способност за комуникација во глобален контекст;
3. Креативност или развивање на креативниот потенцијал што го имаат децата; и
4. Самодоверба или зголемување на самодовербата кај учениците

Предлозите на Еспосито и Це се повеќе од важни за промените што треба да се спроведат во секој образовен систем во светот, вклучително и нашата земја. Како резултат на тоа, мојот предлог е да се комбинираат предлозите на Еспосито и Це со пристапот имплементиран од Финска, земја која се рангира меѓу трите најфункционални системи во светот. Свесен сум дека скептиците ќе се фокусираат на најлесното и ќе речат дека ние не сме Финска! Имам само едно објаснување за нив и велам дека сите деца секаде во светот се еднакви бидејќи сите се родени со висок потенцијал“, додава Артан Лимани.

Комбинираниот пристап е најдобриот и најбрзиот начин за подобрување на квалитетот на образованието во нашата земја.

„Ако сакаме да го подобриме образованието, комбинираниот пристап дизајниран за нашиот контекст би бил повеќе од соодветен. Концептот на „еднаквост“ или вистинската можност за образование за секој ученик дава можности за успех за сите, без разлика на социо-економскиот статус на учениците. Овој пристап го нарекувам држава за граѓаните и истиот е можен ако се има волја и храброст, но уште поважно ако има знаење. Сигурен сум дека ако утре почнеме да дизајнираме државна стратегија, за 4 години ќе ги видиме резултатите од промените. Пристапот државата за граѓаните дава позитивни конечни резултати и потоа граѓанинот е посветен кон државата и нуди развој на најскапоцениот капитал – оној човечкиот. Значи, како што кажав, ако утре се нафатиме на работа, резултатите ќе ги видиме задутре. „Многу едноставно и корисно“, рече Лимани.

Државата издвојува многу малку пари од буџетот за училиштата

Од Унијата на средношколци велат дека сите критики и препораки од Извештајот за напредокот во областа на образованието се соодветни. Средните училишта во земјава се соочуваат со многу предизвици, било да се тоа инфраструктурни или квалитетно образование.

„Најголемиот проблем за општиот образовен систем е (1) ниското ниво на финансии кои се издвојуваат од буџетот за училиштата и (2) неефикасното и коруптивно трошење на средствата. Во 2020 година, само 3,3% од БДП отидоа во образование, што е многу под европскиот просек од 5%. Таквото не инвестирање во образованието колективно нè доведе во ситуација да го изгубиме престижот на класичната југословенска гимназија, каде образованието беше навистина на ниво, а средните училишта произведуваа силни кадри“, велат од Унијата на средношколци.

Унијата предупредува дека учебниците не само што се неквалитетни туку и полни со невистинити факти.

„Во моментов учениците се преоптоварени со многу предмети – околу 15, додека во европските земји тој број е околу 8. Згора на тоа, самите наставни програми и учебници се полни со непотребни факти, а понекогаш дури и невистини. Исто така, наставниот систем не бара критичко размислување и интеракција, туку слепо меморирање на факти и податоци. Затоа, доколку сакаме да го подобриме средното образование во државата, потребно е да започнеме поширок процес на реформи и да донесеме нов Концепт за средно образование“, велат од УСРСМ.

УСРСМ го повикува МОН што поскоро да иницира реформа за нов концепт во средното образование, при што УСРСМ изразија готовност да учествуваат и да придонесат уште од почетокот на процесот.

Од друга страна, Артан Лимани вели дека средното училиште е друга рана на образовниот систем кај нас, каде наставата продолжува со пристапот на „фабрички модел“ што му припаѓа на 19 век.

„Учениците поминуваат многу часови на училиште без здрава храна, патуваат од далечни места, немаат книги кои вредат и единственото што ќе го запомнат е колку многу зборувал наставникот! Директори кои се неспособни да го раководат и да менаџираат квалитетот на наставата и учењето, истите не можат да обезбедат квалитативни и квантитативни податоци за процесот на учење и да раководат врз таа основа, но и да бараат промени врз основа на аргументи“, изјави Артан Лимани.

Лимани нагласува дека, во овој степен на образованието потребна е државна стратегија за да се иницираат промени на наставните програми.

 Од 2016 година во РСМ не е направена оценување на универзитетите

Сегашната состојба изгледа песимистичка и во однос на квалитетот на образованието во високото образование. Оценувањето на универзитетите кај нас од страна на релевантни меѓународни институции не е направена од 2016 година.

“ShanghaiRanking Consultancy” е целосно независна организација која врши оценување на универзитетите ширум светот. Повеќе од 1800 универзитети се оценуваат од експерти за образование кои се испраќаат во соодветната држава каде што во текот на годината го мерат квалитетот на универзитетите врз основа на четири категории:

• Настава;
• Настава – учење;
• Истражување;
• Услуги од Универзитетот за заедницата.

Секоја година организацијата ја објавува листата на 1000 најдобри универзитети.

Лимани објаснува дека врз основа на оценките на Шангајската листа, само универзитетите рангирани во првите 6 се акредитирани да нудат програми за докторати. За да универзитетите од Северна Македонија бидат дел од светската ранг-листа, Министерството за образование и наука треба да ги покани светските организации и нивните експерти да дојдат во нашата земја и директно да вршат истражување и евалуација на универзитетите.

На почетокот на февруари, во јавноста голема врева предизвика објавувањето на светската ранг листа Webometrics рангирање на светските универзитети (Webometrics). Според оваа листа, универзитетите кај нас не само што биле многу слаби на светското рангирање, туку и изгубиле бодови во однос на претходната година. Сепак, ова рангирање од страна на експерти за образование не се оценува како адекватно бидејќи не постои релевантна методологија за да се направи соодветна проценка. Оценката што ја прави Webometrics се заснова на собирање податоци за онлајн перформансите на универзитетите ширум светот, односно мерењето на публикациите на универзитетите  на веб-страницата.

 

---

Овој напис е изработен во рамките на проектот Проверка на фактите за напредокот на Северна Македонија кон ЕУ, имплементиран од Фондацијата Метаморфозис. Написот, кој е првично објавен во Вистиномер, e овозможен со поддршка на американската непрофитна фондација NED (National Endowment for Democracy). Содржината на написот е одговорност на авторот и не секогаш ги одразува ставовите на Метаморфозис, НЕД или нивните партнери.

---

 

 

 

Сите коментари и забелешки поврзани со овој и другите написи на Вистиномер, барањата за корекции и појаснувања, како и предлозите за проверка на изјавите на политичарите и ветувањата на политичките партии, можете да ги доставите преку овој формулар